De laatste jaren hoor je steeds vaker over de ziekte atypische myopathie, oftewel esdoornvergiftiging. Deze ernstige spierziekte duikt jaarlijks in de herfst en de lente op. Atypische myopathie heeft meestal een slechte afloop. Zo’n 75% van de zieke paarden sterft. Hoe herken je een esdoornvergiftiging, wat moet je doen als je paard symptomen heeft en hoe voorkom je deze ernstige aandoening?
Sinds het jaar 2000, toen de eerste gevallen van atypische myopathie in Nederland en België opdoken, worden jaarlijks meer gevallen waargenomen. Atypische myopathie wordt ook wel ‘weidemyopathie’ of ‘esdoornvergiftiging’ genoemd. Het komt vrijwel alleen maar voor bij paarden die buiten lopen. In het voorjaar kunnen de zaailingen van esdoornbomen voor problemen zorgen en in het najaar de zaden en de afgewaaide bladeren.
Een ‘myopathie’ is een spierziekte en bij paarden ontstaan spierproblemen meestal door arbeid. Denk bijvoorbeeld aan spierbevangenheid. Bij esdoornvergiftiging gaat het echter niet om een typische spierziekte, waarbij in het spierweefsel een verstoring van de elektrolyten- of suikerstofwisseling plaatsvindt.
De esdoornvergiftiging verstoort de vetstofwisseling van de spieren. Daardoor gaan spiercellen kapot en ontstaan veel schadelijke afvalstoffen en een energietekort. De vergiftiging tast vooral de type-1 spieren aan, dat zijn de spieren die horen bij processen die altijd doorgaan. Bijvoorbeeld de spieren die het paard gebruikt om te staan en adem te halen. Bij klassieke spierbevangenheid worden vooral type-2 spieren aangetast, die vooral bij arbeid gebruikt worden.
Omdat de spieraandoening dus a-typisch is en bijna alleen maar voorkomt bij paarden die in een weiland wordt deze ziekte ‘atypische myopathie’ of ‘weidemyopathie’ genoemd.
Uit onderzoek van de Universiteiten van Utrecht en Wageningen in 2016 en 2017, is gebleken dat de stof hypoglycine A giftig is voor paarden. Deze stof zit in de zaden (de helikoptertjes), het blad en de zaailingen (kiemplantjes) van bepaalde esdoornsoorten. Wanneer een paard deze stof binnenkrijgt doordat hij bladeren, zaden of kiemplantjes eet, kan hij atypische myopathie krijgen.
In Nederland is de Gewone Esdoorn (Acer pseudoplatanus) veelvoorkomend. Deze soort is giftig. Andere veelvoorkomende esdoorns, zoals de Noorse esdoorn en de Veldesdoorn blijken geen hypoglycine A te produceren. Deze bomen zijn daarom niet gevaarlijk. Kijk onderaan dit artikel voor de verschillen tussen deze esdoornsoorten en foto’s van de bladeren en zaden van deze bomen.
Het gekke is, dat vaak niet alle paarden in hetzelfde weiland de ziekte krijgen. Ook zijn er veel weilanden waar giftige esdoorns omheen staan, maar waar nog nooit een paard ziek is geworden. Het vermoeden bestaat dan ook, dat er meerdere factoren zijn bij atypische myopathie en dat de gif-niveaus in de bomen niet altijd even hoog zijn.
Let op in de herfst en de lente als het weiland van jouw paard de volgende kenmerken heeft:
De ziekte tast binnen korte tijd bijna alle spieren in het paardenlichaam aan. Dat gaat van kwaad tot erger. Vanaf het begin van de vergiftiging kan je de volgende symptomen zien:
Zodra de paarden niet meer kunnen staan, wordt de prognose heel slecht. De meeste van deze paarden sterven binnen twee dagen. Paarden die de eerste vijf dagen overleven, hebben een hogere overlevingskans.
Helaas is er geen echt goede behandeling voor weidemyopathie en is de sterfte hoog. Wanneer je snel handelt, is er de meeste kans op herstel.
De dierenarts zal het zieke paard bij aankomst als volgt behandelen:
De concentratie van het spier-enzym creatine kinase (de CK-waarde) in het bloed, geeft een indicatie van de ernst van de ziekte. Om de diagnose ‘atypische myopathie’ met 100% zekerheid te stellen moeten de concentraties hypoglycine A, methylene cyclopropyl acetic acid (MCPA) en acylcarnitine bepaald worden. Dit kost echter veel tijd en geeft dus alleen een bevestiging achteraf.
Verdere behandeling en verzorging:
Eventueel kan de dierenarts proberen om de suikerstofwisseling te stimuleren door een behandeling met glucose en insuline. Zo lang de vetstofwisseling niet werkt kan dit het energieniveau van het paard helpen. Wanneer de dierenarts dit wil proberen, moet hij zeer zorgvuldig de bloedwaarden van het paard blijven controleren.
Het lijkt erop, dat de weersomstandigheden een belangrijke rol spelen bij het ontstaan van atypische myopathie.
Zo waren er in het voorjaar van 2019 veel gevallen in Nederland. Dat kwam waarschijnlijk omdat de zomer van 2018 heel erg droog was, waardoor de esdoorns veel zaden hadden geproduceerd. Het voorjaar van 2019 was opnieuw erg droog en deels ook kouder dan normaal. Daardoor groeide het gras in de weilanden slecht. Wel waren er – dankzij de vele zaden uit 2018 – ook heel veel esdoornkiemen. Als er weinig grasstaat, gaan paarden die ook eten.
In de herfst wordt de aandoening wordt vooral gezien tijdens of na een periode met koud, nat en winderig weer. Er vallen dan veel bladeren en zaden van de bomen. Jonge paarden en paarden die niet of nauwelijks worden bijgevoerd, lijken bovendien extra kwetsbaar.
Het is moeilijk om een volledig advies te geven om deze dodelijk ziekte volledig te voorkomen. Dat komt doordat de oorzaak van atypische myopathie of weidemyopathie nog niet volledig bekend is. Er spelen waarschijnlijk meer factoren dan alleen de vergiftiging door bladeren, zaden of kiemen van giftige esdoornsoorten.
Tips voor goed management:
Een gezond paard wordt minder snel ziek. In het algemeen is het dus goed om te zorgen dat je paard alle benodigde vitamines en mineralen binnenkrijgt en dat zijn immuunsysteem goed op orde is. Je kunt het immuunsysteem ondersteunen met bijvoorbeeld antioxidanten. Die ondersteunen de spierfunctie, de afvoer van afvalstoffen en de stofwisseling.
Giftig
De belangrijkste giftige esdoornsoort in Nederland is de Gewone esdoorn (Acer pseudoplatanus L.). Deze boom heeft bladeren met gezaagde randen aan het blad. De steel kleurt vanaf het blad naar het uiteinde roodachtig. De helicopterzaadjes van de Gewone esdoorn zitten in een hoek van zo’n 90 graden. Dit is een opvallend kenmerk, omdat die hoek bij de andere esdoorns veel groter is, bijna 180 graden.
Niet giftig
Een andere veelvoorkomende boom in Nederland is de Noorse esdoorn (Acer platanoides L.). Deze soort is niet giftig. De bladeren zijn puntig getand en lichter groen dan die van de Gewone esdoorn. De zaden zitten onder een wijde hoek van bijna 180 graden aan elkaar in de helicoptertjes.
In Nederland komt ook de veldesdoorn (Acer campestre L.) ook veel voor. Deze boom is niet giftig. De bladeren zijn veel meer afgerond dan die van de Gewone esdoorn en hebben geen gezaagde rand. De helicoptertjes staan in een hoek van bijna 180 graden.
De gewone esdoorn is giftig voor paarden (blad en zaad). Herkenbaar aan de hoek van de helicopterzaadjes van zo’n 90 graden.
De Noorse esdoorn is niet giftig voor paarden en herkenbaar aan de wijde hoek van 180 graden van de helicopterzaadjes.
De veldesdoorn is niet giftig voor paarden en is herkenbaar aan de meer afgeronde hoeken van de bladeren.
Bronnen: