De placenta omhult en voedt het veulen zolang het diertje in de baarmoeder zit. Nadat het veulen geboren is, moet de placenta nog ‘geboren worden’. Er mogen geen resten in de baarmoeder van je merrie achterblijven. Die zouden namelijk ontstekingen en koorts kunnen veroorzaken. De merrie krijgt één tot drie uur na de geboorte van het veulen opnieuw weeën en perst de placenta dan naar buiten. Vaak gaat ze daarvoor opnieuw even liggen. Als eigenaar moet je controleren of de placenta in zijn geheel naar buiten is gekomen. Of laat de dierenarts dit even checken als die het veulentje komt nakijken.

Allemaal mijlpalen

Als een veulen geboren wordt, ben je als eigenaar natuurlijk heel alert. Komt het veulen goed naar buiten? Ademt het goed? Blijft het nog even liggen aan de navelstreng om extra bloed op te nemen? Gaat het op tijd staan en drinken? Plast en poept het veulen? Allemaal spannende momenten in de eerste uren na de bevalling van je merrie. Maar zet ook een timer op het afkomen van de nageboorte. Die komt er gemiddeld al na 45 minuten tot een uur af, maar moet er in elk geval binnen drie uur af zijn. Als de nageboorte dan nog niet ‘geboren’ is, bel je de dierenarts. Die zal eerst het hormoon oxytocine toedienen, dit wekt weeën op. Meestal komt de nageboorte dan wel. Als dat niet zo is, moet de dierenarts handmatig de nageboorte ‘afpellen’. Daarna krijgt de merrie meestal één of meerdere dagen een spoeling van de baarmoeder om zeker te stellen dat er geen resten zijn achtergebleven. Je moet de merrie dan bovendien dagelijks meermaals temperaturen om te checken dat ze geen koorts krijgt. Vrije beweging om te zorgen dat eventueel achtergebleven ‘troep’ de baarmoeder verlaat, is ook heel belangrijk.

Waarom blijft de nageboorte zitten?

Hoewel nog niet alles is opgehelderd, zijn er meerdere oorzaken voor het niet loskomen van de placenta. Zo komt het probleem van aan de nageboorte staan bij bepaalde rassen, waaronder zware trekpaarden en Friezen, (veel) vaker voor. Dat heeft onder meer te maken met de hogere inteelt bij deze paarden. Uit onderzoek bij Friezen is gebleken dat een snelle groei van de inteelt binnen de populatie tussen 1980 en 2000 ervoor heeft gezorgd dat placenta-retentie (aan de nageboorte staan) vaker voorkomt. Meer inteelt geeft een hogere kans op dit probleem. Ook bestaat het vermoeden dat zwaardere dieren en dieren die te dik zijn, een groter kans hebben op aan de nageboorte staan. Tenslotte blijkt uit onderzoek bij trekpaarden, dat zij minder receptoren voor oxytocine in hun baarmoeder hebben. De baarmoeder is dus minder gevoelig voor wee-opwekkers en zal daarom minder snel de placenta eruit persen.

Mineralen en vitaminen

Ook de voedings- en mineralenstatus is van belang voor het goed afkomen van de nageboorte. Dit is bij koeien goed onderzocht. De onderzoekers ontdekten daarbij een domino-effect van verschillende mechanismen. Het begint met metabole stress in het lichaam door hormonale factoren en tekorten aan bepaalde voedingsstoffen. Daarbij gaat het vaak om een tekort aan eiwitten, mineralen, vitaminen en/of antioxidanten. De metabole stress heeft invloed op de bijnieren en de hormoonproductie, waardoor extra cortisol vrijkomt. Dit stresshormoon veroorzaakt een dip in de weerstand van het dier en stimuleert de productie van adrenaline. Door deze adrenaline worden vervolgens speciale receptoren in de baarmoederwand geactiveerd, die ervoor zorgen dat rondom de bevalling de baarmoederwand verslapt. Dit leidt er uiteindelijk toe dat de nageboorte er niet meer uitgeperst kan worden en dat het dier ‘aan de nageboorte blijft staan’. Het is dus heel belangrijk om ervoor te zorgen dat je merrie in de aanloop naar de geboorte, gedurende de laatste drie maanden van de dracht, voldoende eiwitten, vitaminen en mineralen binnenkrijgt.

Vitamine E extra belangrijk

Vitamine E (α-tocopherol) is een vitamine waarvan bekend is dat het goed is voor de vruchtbaarheid (en de spieren). Een merrie die voldoende vitamine E in haar voeding heeft, zal over het algemeen gemakkelijker drachtig worden. Bij koeien is aangetoond dat het aantal spontane abortussen en doodgeboortes ook afnam als er voldoende vitamine E werd gegeven. Koeien die vitamine E kregen waren bij dezelfde inseminaties 22% vaker drachtig. Vitamine E (en het vaak simultaan toegediende mineraal selenium) zijn bovendien antioxidanten. Omdat er bij een bevalling veel oxidatieve stress is in het lichaam, waarbij allerlei afvalstoffen vrijkomen, zijn antioxidanten belangrijk. Ze zorgen ervoor dat het lichaam sneller herstelt. Dankzij supplementatie van vitamine E zaten er in het onderzoek bij koeien bovendien minder stresshormonen (cortisol) en ongunstige vetzuren in het bloed van de koeien op het moment van de bevalling. Deze koeien bleven vervolgens minder vaak aan de nageboorte staan. Kortom: alle vitaminen en mineralen zijn belangrijk, maar vitamine E – eventueel aangevuld met antioxidanten, is extra belangrijk!

Bronnen:

Sevinga M, Vrijenhoek T, Hesselinks JW, Barkema HW, Groen AF. Effect of inbreeding on the incidence of retained placenta in Friesian horses. Journal of Animal Science. 2004 Apr;82(4):982-986. DOI: 10.2527/2004.824982x. PMID: 15080317.

Pontes GC, Monteiro PL Jr, Prata AB, Guardieiro MM, Pinto DA, Fernandes GO, Wiltbank MC, Santos JE, Sartori R. Effect of injectable vitamin E on incidence of retained fetal membranes and reproductive performance of dairy cows. J Dairy Sci. 2015 Apr;98(4):2437-49. doi: 10.3168/jds.2014-8886. Epub 2015 Feb 11. PMID: 25682134.

Rapacz-Leonard A, Raś A, Całka J, Janowski TE. Expression of oxytocin receptors is greatly reduced in the placenta of heavy mares with retained fetal membranes due to secondary uterine atony. Equine Vet J. 2015 Sep;47(5):623-6. doi: 10.1111/evj.12426. Epub 2015 Apr 27. PMID: 25640716.

Xiao J, Khan MZ, Ma Y, Alugongo GM, Ma J, Chen T, Khan A, Cao Z. The Antioxidant Properties of Selenium and Vitamin E; Their Role in Periparturient Dairy Cattle Health Regulation. Antioxidants (Basel). 2021 Sep 29;10(10):1555. doi: 10.3390/antiox10101555. PMID: 34679690; PMCID: PMC8532922.

Ryszard Mordak, Józef Nicpoń, Josef Illek. Metabolic and mineral conditions of retained placenta in highly productive dairy cows: pathogenesis, diagnostics and prevention – a review. 2017. ACTA. VET Brno. https://actavet.vfu.cz/86/3/0239/