Wat is de pH-waarde en hoe werkt het in paardenvoeding?

De pH is de mate van zuurheid, oftewel de zuurgraad. Op de middelbare school heb je dat vast wel eens in een vloeistof moeten meten met een lakmoespapiertje. Dat papierstripje verkleurt afhankelijk van de pH. Een lage pH betekent zuur, zoals bijvoorbeeld een azijn. Een hoge pH noem je basisch. De pH kan variëren van 0 tot 14. Een pH van ongeveer 7 wordt als neutraal beschouwd.In voeding – voor mensen en voor paarden – spreken we over zure en basische voeding. Natascha: “Mensen eten van nature zure en basische dingen door elkaar. Dierlijke producten en granen zijn bijvoorbeeld verzurend, bladgroente en fruit is basisch. Je kijkt hier niet naar de pH waarde van de voeding zelf, maar de PRAL waarde. Dit is het verzurende effect in het lichaam. Een banaan heeft bijvoorbeeld een pH-waarde van 4,85 wat zuur is, maar een PRAL waarde van -7,8 wat betekent dat hij juist een heel neutraliserend effect heeft in het lichaam. Hoe negatiever de PRAL waarde, hoe basischer het effect in het lichaam. Een paard eet van nature eigenlijk alleen maar basische voedingsmiddelen, zoals gras, stengels, bladeren, takken en andere planten. Bovendien krijgen paarden in het wild ook heel veel mineralen binnen, die ook basisch zijn.”

Wat is de functie van de pH-waarde bij paarden?

Natascha legt uit waarom de pH een belangrijke rol speelt bij paarden: “Alle organen hebben te maken met de zuurgraad. In het paardenlichaam vinden enorm veel biochemische processen plaats. Er zijn heel veel omzettingen. Je paard eet vezels en daaruit moet alles wat hij nodig heeft gemaakt worden: enzymen, hormonen, rode bloedlichaampjes… Dat gebeurt in de biochemische processen in de cellen. En die cel-activiteit kan alleen goed werken, wanneer de pH in en rond de cellen optimaal is. Hoe hoog dat is, is een beetje verschillend per orgaan. De maag moet bijvoorbeeld zuur zijn, om voedseldeeltjes te kunnen splitsen en ziekteverwekkers te kunnen doden. Maar in de darmen moet het veel minder zuur zijn, voor een goede verdere vertering. En de optimale pH van bijvoorbeeld de huid is ook weer net anders. Cellen kunnen alleen optimaal functioneren, als de zuurgraad voor die specifieke cellen ook optimaal is.”

Hoe werkt het zuur-base-evenwicht?

Het zuur-base-evenwicht in het bloed is van groot belang. Zuren hebben een lage pH en basische stoffen hebben een hoge pH. Het evenwicht daartussen is heel gevoelig. Op het moment dat de zuurgraad stijgt, dan daalt de pH-waarde en ontstaat er verzuring. Dit kan tot allerlei ziektes en aandoeningen leiden. Op het moment dat het bloed te zuur wordt, zal een lichaam daarom alles in werking stellen om basische stoffen toe te voegen. Het lichaam probeert dan basische stoffen in het bloed te brengen. De nieren spelen daarbij een belangrijke rol. Die basische stoffen komen bijvoorbeeld uit de botten; magnesium, calcium en kalium zijn basen. Maar ook uit de spieren kan het lichaam basische stoffen vrijmaken, het aminozuur L- glutamine is daarvan het belangrijkste voorbeeld. Op zich is het natuurlijk fijn dat het paardenlichaam zelf voorkomt dat het bloed te veel verzuurt. Maar als het dit steeds moet doen, dan kan je je voorstellen dat dit negatieve gevolgen heeft voor de botten en de spieren en andere weefsels, die mineralen en aminozuren moeten afstaan. Verzuring moet je dus zoveel mogelijk zien te voorkomen!

De pH van bloed is cruciaal

“De meest kritieke pH-waarde in een lichaam is die van bloed” legt Natascha verder uit. “Bij paarden zit de ideale zuurgraad tussen 7,34 en 7,48, dat is een hele dunne marge. Je lijf doet er alles aan om vooral die bloedwaarde optimaal te houden. Als dat lastig wordt, kan dat kan ten koste gaan van andere systemen en organen. Als het bloed te zuur wordt, gaat een paardenlichaam dat corrigeren door gebruik te maken van de zogenaamde ‘basische voorraden’. Als er geen of te weinig basische stoffen via de voeding binnenkomen, dan zal het lichaam calcium, magnesium en andere mineralen uit botstructuren gaan halen en glutamine uit de spieren. Op die manier krijg je zwakkere botten, gewrichten, banden, pezen en organen. Een paard is niet gemaakt om die pH steeds te corrigeren.”

Hoe en waarom verzuurt een paard?

Maar waarom is er sprake van verzuring bij paarden? Er zijn meerdere oorzaken aan te wijzen, vertelt Natascha.“Granen in paardenvoer werken heel verzurend en bovendien mineralen-rovend. Die combinatie maakt dat paarden steeds moeten corrigeren en veel basische voorraden aanspreken. Ook ruwvoer uit plastic kuilgras heeft een negatieve invloed. Melassen en suikers in het krachtvoer geven ook een te lage pH.Maar er zijn ook andere oorzaken, naast het voer. Hele intensieve beweging bijvoorbeeld. Veel of hard trainen verzuurt, in de spieren wordt dan veel melkzuur aangemaakt, dat allemaal weer afgevoerd moet worden. Ook langdurige, chronische, stress veroorzaakt verzuring. Dan heb ik het niet over schrikken van een vogel of een plastic zakje, maar over paarden die niet goed gemanaged worden” legt Natascha uit. “Bijvoorbeeld omdat ze veel te lang op stal staan of geen sociaal contact met andere paarden hebben. Het paard blijft dan steeds ‘aan’ staan, in de vecht-of-vlucht-modus. De celverbranding verandert dan, net als bij langdurige training gaat de anaërobe verbranding aan. Die veroorzaakt veel meer verzuring en geeft bovendien veel minder energie. Paarden eten dan letterlijk hun spieren op. Ook aminozuren uit voer worden niet meer gebruikt voor spieropbouw.

Veelvoorkomende verzuring bij paarden

“Wat je eigenlijk het meeste ziet, is een combinatie van verschillende factoren zoals onhandige training, onhandige voeding en chronische stress” zegt Natascha. “Best veel paarden hebben last van verzuring en bij de meeste is het een optelsom. Het is ook best lastig om te zien, als er je er niet bekend mee bent. Natuurlijk kun je de pH waarde in het bloed laten bepalen door je dierenarts, maar als de bloedwaarde verstoord is, is het al heel ver heen. Want het lijf doet er alles aan om die goed te houden. Dus de botdichtheid kan verminderen doordat er veel mineralen worden geroofd om verzuring tegen te gaan, zonder dat je dit in het bloed kan zien. Verzuring merk je eigenlijk vooral door een hele lijst met vage symptomen. Het is vaak een combinatie. Bijvoorbeeld snel verzuren in de training, of niet snel herstellen na het rijden. Ook een zure geur van mest of urine kan een indicatie zijn. Met lakmoespapier kan je bijvoorbeeld de zuurgraad van de huid en de mest meten. Maar meten is niet hetgeen waardoor je alert wordt, het is echt een algeheel beeld van meerdere dingen. Een paard met een goede enzymwerking bijvoorbeeld, kan razendsnel allerlei stofjes omzetten. Als het paard verzuurt, verlopen de enzymwerking en daarmee alle lichaamsprocessen veel langzamer. Dat vertaalt zich dan naar allerlei kleine dingen die je kan zien, voelen of merken aan je paard. Zoals bijvoorbeeld een traag herstel van kleine wondjes. Ook het transport de cel in en uit verloopt minder goed als de pH niet optimaal is. Dat betekent dat afvalstoffen niet meer goed uit de cellen kunnen worden afgevoerd. Er ontstaat dan een opstapeling van afvalstoffen in en rond de cellen. De cel-activiteit wordt minder. Daarmee gaat de verzuring steeds sneller. Problemen met spieren, gewrichten en pezen zijn signalen dat je eens naar pH moet kijken. Verzuring kan een rol spelen bij het ontstaan van blessures.

Vaak zijn blessures een optelsom van meerdere factoren; waarbij verzuring wel een rol speelt, maar niet benoemd wordt. Blessure-gevoeligheid, lage energie, een verstoorde darmflora of een lage weerstand zijn aanleiding om hier eens nader naar te kijken. Ook spierbevangenheid (maandagziekte), stijfheid bij bewegen en een slecht uithoudingsvermogen kunnen tekenen van verzuring zijn.”

Verzuring bij paarden voorkomen

Hoewel het moeilijk is om precies aan te geven wanneer een paard nu echt is verzuurd, heeft Natascha wel een advies over hoe je deze ongewenste situatie kunt voorkomen bij jouw paard. “De vraag is niet zozeer: ‘wanneer moet je ingrijpen?’ Het gaat er om dat alle orgaansystemen zo gemakkelijk mogelijk functioneren. Het hele paard is daarbij gebaat. Daarom hoort zorgen dat je paard niet verzuurt, voor mij bij de basis. Het is voorwaarde-scheppend voor de rest van zijn gezondheid en functioneren. Zorg ervoor dat de pH kloppend kan zijn, voor preventieve gezondheidszorg is dat zuur-base evenwicht heel belangrijk. Maar binnen voeding en management is er vaak weinig aandacht voor, alleen als het mis gaat.

Aandacht voor verzuring betekent overigens niet, dat je je paard niet kan trainen, in het wild rennen ze ook wel eens een stuk en dan verzuren ze ook een beetje. In je training is het wél belangrijk om regelmatig stappauzes te nemen. Zo voorkom je dat je paard verzuurt. Ga zeker niet door met trainen wanneer het paard echt verzuurd is! Je kan bijvoorbeeld maar kort in één hoofdhouding rijden. Wanneer een paard daar te lang mee door moet gaan, dan gaat het paard te snel basische voorraden en vooral eiwitten ‘opeten’. Dat leidt tot achteruitgang in spiermassa, wat je juist níet wilt. Spieren ontstaan door goede voeding en handige training. Door onhandige training breek je ze juist af en verzuurt je paard extra snel. Handige voeding, handige training en handig management dus. En vooral: Niet wachten tot er klachten zijn. Met het continu stabiel houden van de pH is nog veel te winnen” aldus Natascha.

Tot slot: voorkom verzuring bij je paard

Verzuring bij paarden komt dus regelmatig voor en is vaak een optelsom van onhandig voeren, onhandig trainen en/of chronische stress. Verzuring ontstaat door overmatig verlies van basische stoffen. Vaak is de oorzaak teveel ‘zure’ voeding zoals granen, suikers, melasse en voordroogkuil. Soms is de oorzaak een te lage aanvoer van mineralen of diarree of nierproblemen. Ook zwaar trainen zonder pauzes om het melkzuur af te voeren, kan verzuring in de hand werken. Als de training te ver gaat of de hersteltijd onvoldoende is, dan kunnen zuren zich opstapelen. Paarden met een verstoorde suikerstofwisseling of insulineresistentie verzuren vaak sneller.

Een veelgemaakte fout is het ontzuren van de maag met medicatie. De maag móet zuur zijn anders krijg je in de dunne darm problemen. Een juiste pH in de maag zorgt ervoor dat veel ziekteverwekkers daar doodgaan en dat moet ook. Anders geven ze in de darmen problemen. Verzuring moet door de nieren worden gecompenseerd, die daarvoor basische lichaamsvoorraden aanspreken. Dit kan tot problemen leiden in het skelet en de spieren, omdat mineralen en aminozuren worden weggehaald om de verzuring te verhelpen. Dit leidt tot tekorten, de-mineralisering, een verminderde enzymwerking, lagere energieproductie en uiteindelijk een verminderde gezondheid en trainbaarheid.

Tips van Natascha tegen verzuring bij je paard

• Gebruik geen ‘doekjes voor het bloeden’ maar kijk naar de basis: voeding, management, training.
• Geef brandnetels (gedroogd of als extract): die zijn heel basisch, ontzuren en bevatten veel mineralen.
• Gebruik een compleet supplement met mineralen en sporenelementen, bijvoorbeeld mineralen uit de Beringzee.
• Voer vooral basisch met onverpakt hooi als basis en liever geen granen
• Zorg voor goed management: Ruimschoots vrije beweging en sociaal contact voor je paard.
• Train handig: Vraag aanspanning en geef op tijd ontspanning, zodat je paard echt kan herstellen. Het gebruik van bijvoorbeeld een hartslagmeter kan daarbij helpen.

Natascha Bos is de grondlegger van manuele lymfedrainage bij paarden in Nederland. Ze werkt zelf als therapeut en leidt anderen op via haar bedrijf Blauwe Hengst.