De afgelopen jaren wordt steeds meer wetenschappelijk onderzoek gedaan waaruit blijkt dat de manier waarop we paarden trainen gevolgen heeft voor hun welzijn. En niet alleen lichamelijk. Als je een paard niet traint op een manier die past bij ‘de aard van het beestje’ en de manier waarop hij leert, dan kan je stress en verwarring veroorzaken. Hierdoor kan een paard zich gaan gedragen op een manier die je niet wilt. Bijvoorbeeld door veel te schrikken of niet op je hulpen te reageren.

Bokken en staken

Het is belangrijk om te weten dat bokken, steigeren, staken en andere gedragsproblemen eigenlijk altijd een reactie zijn op een welzijnsprobleem. Dat kan van alles betekenen. Misschien heeft het paard ergens pijn of past zijn zadel niet. Of misschien mist het paard vrije beweging, sociaal contact met andere paarden of heeft hij last van maagzweren door te weinig ruwvoer. Maar ook de manier van trainen en communiceren met het paard kan een probleem veroorzaken. Als een paard je niet begrijpt, voortdurend tegenstrijdige signalen krijgt of moet bewegen op een manier die biomechanisch ongunstig voor hem is, dan kan hij ongewenst gedrag gaan vertonen.

Welzijnsprobleem

Uit meerdere studies is inmiddels duidelijk dat ongewenst en onbegrepen gedrag één van de belangrijkste welzijnsproblemen is bij paarden. Voor ons als mensen ‘overdreven’ reacties van paarden worden nog vaak gezien als ‘stout’ zijn of een gebrek aan respect voor de ruiter. Paarden die een beter welzijn ervaren, zullen minder vaak ongewenst gedrag vertonen en hun ruiters hebben een lagere kans op ongelukken en verwondingen.

Tegenstrijdige signalen

Veel paardeneigenaren doen veel voor hun paarden en zouden hen nooit blootstellen aan excessieve trainingsvormen. Maar daarmee zijn we er nog niet. Onderzoekers hebben namelijk al een tijdje geleden vastgesteld dat een van de meest voorkomende ‘verkeerde’ trainingstechniek het geven van tegenstrijdige signalen is. De belangrijkste daarvan: tegelijkertijd een voorwaartse en een remmende hulp geven. Daar snapt een paard niets van. Het probleem daarbij is vaak een slechte timing en het te lang aanhouden van een hulp. Veel mensen halen hun hulpen te laat of niet helemaal weg als het paard doet wat ze zeggen, waardoor het voor het paard niet helemaal duidelijk is dat hij aan het verzoek voldaan heeft. Dit creëert verwarring en stress bij het paard en kan leiden tot ongewenst gedrag. Het paard weet niet wat hij aan je heeft en vraagt zich af of hij nu vooruit moet of juist langzamer moet gaan. Als hij dan vervolgens ook nog bestraft wordt, loopt de stress alleen maar verder op. Een gestrest en angstig paard is niet alleen mogelijk gevaarlijk, hij leert ook nog eens niets van de training.

Leertheorie

Als je een paard iets wilt leren, moet je dat stap voor stap doen. Veel van wat wij van onze paarden willen is best complex gedrag. Bijvoorbeeld over een hindernis springen of schouderbinnenwaarts uitvoeren. Om zoiets aan te leren moet je elk element van het gedrag eerst afzonderlijk aanleren en ze daarna samenbrengen tot een geheel. Bij het aanleren van een gedraging, bijvoorbeeld voorwaarts reageren op een beenhulp, moet je vaak in het begin een grotere hulp geven voordat je paard je begrijpt. Naarmate het paard vaker beloond wordt voor het gewenste gedrag (door een expliciete stembeloning bijvoorbeeld, maar ook doordat de hulp weggenomen wordt) kan je de beenhulp kleiner en subtieler maken, waardoor het ook steeds minder vervelend voor het paard is. Van een schopje tot een heel kleine druk van de kuit, zeg maar.

Bang voor de dierenarts

Hetzelfde principe kan echter ook tegen je werken. Als een paard bijvoorbeeld heeft ervaren dat hij een prik krijgt als de dierenarts komt, dan kan hij al aan de stem van de dierenarts of diens geur afleiden dat hij zo geprikt gaat worden. Dat kan tot verzet leiden nog voordat de dierenarts überhaupt in de box is.

Consequent

Om een goede reactie op je hulpen te krijgen en geen verwarring, stress of angst te veroorzaken, is het belangrijk dat de hulp en wat er daarna gebeurt altijd hetzelfde is. Als de hulp opeens veel harder is, of op een andere manier of aan de andere kant gegeven wordt, dan kan een paard dit als een nieuwe inwerking ervaren en er dus ook heel anders op reageren dan jij verwacht. Als je permanent hulpen geeft, bijvoorbeeld doordat je klemt met je benen, zal een paard zich op een gegeven moment terugtrekken en niet meer reageren. Het heeft namelijk geen zin om harder te gaan lopen als de druk van het been daarna niet wordt weggenomen. Een paard wordt dan steeds ‘slomer’, en zal daardoor misschien straf krijgen, terwijl het eigenlijke probleem is dat de ruiter niet consequent is.

Timing

De rol van timing valt bij dit alles niet te onderschatten. Als je een beenhulp geeft en je paard reageert door voorwaarts te gaan, moet je de druk van je been onmiddellijk verwijderen. Of als je remt en je paard houdt halt, dan moet je de druk op de teugel ook direct ontspannen zodra je paard langzamer gaat. Als je dat niet doet, zal je paard de aanhoudende hulp als een soort straf ervaren. Daarnaast is het belangrijk dat je een eventuele grotere hulp, of een corrigerende hulp, op het goede moment geeft. Dat is direct na een gebrek aan reactie op een eerdere hulp of na ongewenst gedrag. Als je te lang wacht met het geven van een corrigerende hulp, zal het paard geen verband leggen tussen wat er daarvoor gebeurde en de hulp. Hij zal er dan niets van leren en alleen maar verward van raken. Dit kan weer leiden tot ongewenst gedrag zoals bokken of staken.

Houding ‘maken’

De veelvoorkomende fout van ‘remmen’ en ‘gas geven’ tegelijkertijd, heeft vaak te maken met de wens van de ruiter om het paard ‘aan het bit te krijgen’. In de klassieke dressuurtraining doet een paard dat doordat hij van achteruit impuls maakt en dan zelf de hand van de ruiter en de verbinding gaat opzoeken. Er ontstaat dan een verende verbinding, die zich in de loop van de training verder ontwikkelt tot aanspanning en uiteindelijk verzameling. Dit is een langdurig proces. Onder druk van financiële overwegingen, wedstrijdambities of bijvoorbeeld de verwachtingen van ouders, trainers en de omgeving van de ruiter, gebeurt het helaas dat mensen sneller ‘resultaat’ willen. Vaak wordt daarbij dan alleen naar het plaatje van de ronde hals gekeken. Veel mensen proberen dit beeld dan te bereiken door het paard in een houding te zetten: met behulp van hulpteugels, maar ook door de hand ‘vast te zetten’. Het is dan niet het paard dat aan de hand van de ruiter komt, maar de ruiter die het paard bit-druk oplegt. Een dergelijke ‘gemaakte’ houding is echter biomechanisch niet correct en niet gezond voor het paard. Onderzoek geeft ook aan dat de gangen er slechter en beperkter door worden en dat de rug in dit geval zinkt in plaats van opbolt. Een gemaakte halshouding (waaronder hyperflexie/rollkür) kan leiden tot allerlei problemen in de spieren en gewrichten en geeft een paard bovendien het gevoel opgesloten te zijn. Voor een vluchtdier is dat een hele enge situatie. Paarden zullen zich daar in eerste instantie dan ook meestal tegen verzetten, maar als de druk verder opgevoerd wordt gaan ze met deze negatieve ervaringen om door zich af te sluiten. Waar een paard eerst misschien wil bokken, zal hij bij aanhoudende druk uiteindelijk meestal opgeven. Het resultaat is ‘learned helplessness’ waarbij een paard alles maar over zich heen laat komen en niet meer reageert op pijn en stress. Dit is een zeer ongunstige mentale staat en leidt tot sterk verminderd paardenwelzijn. Niet alleen mentaal, maar uiteindelijk ook fysiek, bijvoorbeeld door slijtage op overbelaste onderdelen van het skelet.