Chronische stress ontstaat als een paard continu spanning of angst ervaart. Het is anders dan acute stress, waarbij het paard even schrikt, mogelijk wegrent of staat te snurken en daarna de spanning weer loslaat. Bij chronische stress blijft de spanning bestaan. Bijvoorbeeld doordat het paard te weinig ruwvoer krijgt, geen sociaal contact met andere paarden heeft, of getraind wordt op een niveau dat niet geschikt voor hem is. Maar ook aanhoudende pijn, bijvoorbeeld door niet-erkende kreupelheden, kan op den duur tot stressklachten leiden. Chronische stress is niet alleen een mentaal verschijnsel, maar vooral een hormonaal gebeuren. Met name het stresshormoon cortisol speelt hierbij een rol.

Immuunsysteem

Stress is eigenlijk niet meer dan een toestand van paraatheid. Het lichaam staat klaar om bedreigingen aan te pakken of te ontvluchten. Stress kan dus zowel positieve als negatieve effecten hebben. Bij kortdurende stress zorgen de stresshormonen ervoor dat het immuunsysteem aan het werk gezet wordt om aanvallen af te slaan. Dat is natuurlijk gunstig voor het paard, als het in een acuut bedreigende situatie zit. Maar als de stress langer aanhoudt, blijft er te veel cortisol in het lichaam van het paard circuleren. Dat heeft invloed op allerlei biologische systemen. Er komt in feite een soort kettingreactie in het lichaam op gang, waarbij de hersenen, de bijnieren, de alvleesklier en de lever betrokken zijn. De bloedsuikerspiegel kan stijgen en de skeletspieren kunnen meer afvalstoffen in het bloed dumpen. Ook de maag kan problemen krijgen. Stress leidt bovendien tot verzwakking van het immuunsysteem, waardoor het lichaam minder weerbaar is tegen ziektes en infecties.

Stresshormonen

Het vrijkomen van stresshormonen gaat via een mechanisme dat we de HPA-as noemen. Dat zijn drie hormoonklieren (hypothalamus, hypofyse en adrenaline klieren) die gezamenlijk in een kettingreactie zorgen voor de aanmaak van hormonen bij stress. Paarden maken via deze HPA-as met name cortisol aan. Elke vorm van stress, fysiek, emotioneel, vanuit de omgeving of bijvoorbeeld bij het voeren, kan de aanmaak van cortisol triggeren. Cortisol in het bloed van paarden is een indicatie voor acute stress, cortisol in het speeksel en de mest geeft chronische stress weer. Hoewel een kortdurende stressreactie niet erg is en zelfs essentieel voor overleving en aanpassing in nieuwe situaties, is een continu verhoogd niveau van cortisol in het lichaam juist slecht voor de gezondheid. De hartslag kan permanent verhoogd zijn, evenals de ademhalingsfrequentie en lichaamstemperatuur. Ook de hoeveelheid melkzuur in spieren kan hoger zijn bij meer cortisol, wat voor slechtere prestaties en spierpijn kan zorgen. Daarnaast is er een relatie tussen verhoogd cortisol en stereotiep gedrag zoals luchtzuigen of weven. Cortisol speelt daarnaast een belangrijke rol in ontstekingsreacties en maakt ontstekingen erger.

Coping strategieën

Paarden verschillen onderling in de manier waarop ze op stress reageren. Net als bij mensen kun je verschillende ‘coping strategieën’ onderscheiden. Dat zijn manieren om met stress en spannende situaties om te gaan. Uit onderzoek in wilde groepen paarden blijkt dat er een proactieve strategie bestaat, en een reactieve. Een paard dat proactief is zal vluchten of vechten. Een paard dat reactief is, bevriest bij stress en spanning. Het lijkt erop dat ook de manier waarop het lichaam van paarden intern reageert, verschilt bij deze twee strategieën. Een paard dat proactief is, heeft een andere fysiologische- en hormoonreactie dan een paard dat reactief is. Proactieve paarden hebben waarschijnlijk een sterkere reactie van het sympathische zenuwstelsel, waardoor bijvoorbeeld hun hartslag en bloeddruk omhoog gaan. Paarden die reactief zijn en bevriezen, hebben waarschijnlijk een hogere activiteit in de HPA-as en maken dus meer cortisol aan. Dat zou kunnen betekenen dat deze reactieve paarden gevoeliger zijn voor immuunproblemen door chronische stress. Zeker is in elk geval dat de fysiologische reactie van paarden onderling verschillen. Niet elk paard is dus even gevoelig voor chronische stress. En afhankelijk van hun gedragstype kunnen paarden verschillende negatieve gevolgen ondervinden van aanhoudende stress in hun leven.

Chronische stress aanpakken

Heeft jouw paard last van chronische stress? Zorg dan ten eerste voor voldoende goed ruwvoer en vrije beweging. Ook sociale interactie met andere paarden is belangrijk om stress te verminderen. Zorg bovendien voor afwisseling in het werk en geef tussendoor voldoende rust. Het geven van het mineraal magnesium, bij voorkeur gecombineerd met B-vitamines en het essentiële aminozuur aminozuren L-triptofaan, kan angst en nervositeit verminderen. Om bovendien de mentale balans te herstellen en het immuunsysteem te ondersteunen is een extract van kruidnagel heel geschikt. De kruidnagelplant bevat krachtige cannabinoïden, dat zijn signaalstoffen die je paard kunnen helpen om de balans terug te vinden. Kruidnagel werkt stimulerend op het immuunsysteem en is ontstekingsremmend en pijnstillend. Daarnaast kunnen kruidenmengsels waaronder triphala behulpzaam zijn bij zowel acute als chronische stress.