Er zijn veel mogelijke oorzaken voor stijfheid bij paarden. Oudere paarden doen er vaak wat langer over om op gang te komen en ook een zware training en de bijgaande verzuring van een dag eerder kunnen ervoor zorgen dat het even duurt voordat je paard warm is. Dit soort stijfheid is relatief eenvoudig te verhelpen, door goed op te warmen, wat extra supplementen te geven of je trainingsschema een beetje aan te passen. Vervelender wordt het als de oorzaak van de stijfheid niet zo eenvoudig te bepalen is.

Stijfheid beoordelen?

Als je goed op je paard let, dan valt het je vaak wel op wanneer je paard anders beweegt dan normaal. Maar hele kleine verschillen zijn soms moeilijk te zien of voelen als je je paard dagelijks ziet en traint. Zeker wanneer je uitsluitend op je eigen paard rijdt en nooit op andere paarden, wordt de manier van bewegen van je paard al snel normaal voor jou. Dan kunnen stijfheid of andere bewegingsbeperkingen ‘er in sluipen’. Daarom kan het handig zijn om af en toe aan iemand anders – je instructrice, een stalgenoot of de dierenarts - te vragen om de bewegingen van je paard te beoordelen. Zeker als je twijfelt of een ‘niet pluis’ gevoel hebt.

Check je paard

Wanneer je je paard borstelt, is het goed om altijd even met je hand over de grote spiergroepen van hals, schouders, rug, lendenen en billen te gaan. Duw de spieren een beetje in, ze moeten soepel in te drukken zijn en gemakkelijk terugveren. Een paard met een hoge spierspanning, waarbij de spieren hard aanvoelen, zal ook in de training stijver zijn. Als je altijd even checkt hoe de spieren aanvoelen, merkt je kleine veranderingen ook sneller op. Ook warme plekken op het lichaam zijn signalen voor mogelijke problemen.

Harde spieren?

Heeft je paard harde spieren? Hier kunnen meerdere redenen voor zijn. De meest voorkomende oorzaak is een magnesiumtekort. Dat ontstaat omdat er in Nederland en België vaak te weinig magnesium in het ruwvoer zit. Magnesium is enorm belangrijk voor de spieren. Het mineraal is direct betrokken bij het loslaten en ontspannen van de spiercellen nadat deze aangespannen zijn (bijvoorbeeld om weg te draven of een hindernis te springen). Spieren moeten zich immers niet alleen kunnen aanspannen, maar ook kunnen ontspannen. Anders blijven ze permanent in een soort krampachtige toestand. Dat is pijnlijk en vermindert de beweeglijkheid. Paarden die veel bewegen en trainen en hun spieren dus intensiever gebruiken, hebben meer magnesium nodig. Magnesium kan je het beste kan geven in een goed-opneembare, vloeibare vorm. Dit mineraal is trouwens niet alleen goed voor de spiercellen, maar ook belangrijk voor het zenuwstelsel, de energievoorziening en het immuunsysteem!

Spiergezondheid

Naast magnesium is ook vitamine E van belang voor de spiergezondheid. Vooral de werking op de grote skeletspieren is veel onderzocht. Bij trainingsarbeid ontstaat microscopisch kleine schade aan de spiervezels en hierbij komen ‘oxidanten’ vrij. Vitamine E in het spierweefsel zorgt ervoor dat deze zogenaamde ‘oxidatieve stress’ gerepareerd wordt (dat noem je de anti-oxidante werking). De spiervezel herstelt zich en is zelfs sterker dan vóór de trainingsarbeid die de kleine beschadigingen veroorzaakte. Zo krijg je trainingseffect. Om dit proces goed te laten verlopen, moet er natuurlijk wel voldoende vitamine E aanwezig zijn in het lichaam. Hoe meer inspanning en spierarbeid, hoe hoger de behoefte. Let op: bij vitamine E is het heel belangrijk om de juiste vorm te voeren! Veel goedkope supplementen bevatten minder goed opneembare vormen van deze vitamine en bij paarden komt het heel nauw. Het beste voer je een vloeibaar supplement dat de stof RRR-α-tocoferol bevat.

Verzuring, maandagziekte en spierbevangenheid

Door grote inspanningen kan verzuring in de spieren ontstaan. Zorg daarom in de training voor voldoende stappauzes om afvalstoffen af te voeren en laat je paard na een wedstrijd altijd goed uitstappen en afkoelen. Na een zware trainingsdag of wedstrijd is het goed om een dagje met hele lichte beweging in te voegen in je trainingsschema. Zo kan je paard ‘actief herstellen’. Zoals hierboven vermeld, is het aanvullen van magnesium en vitamine E belangrijk. Maar ook andere zouten oftewel elektrolyten moeten misschien aangevuld worden. Zeker als je paard veel gezweet heeft. Bij maandagziekte (een vorm van spierbevangenheid) is er iets anders aan de hand. Dit is een vorm van stijfheid die ontstaat door een verkeerd voerbeleid. De naam verwijst naar de praktijk van vroeger, toen boeren hun paarden op zondag op stal lieten staan en toch evenveel brokken voerden als op de andere dagen. De paarden kregen dan veel suikers binnen, die ze niet opmaakten door zware arbeid, zoals door de week. Op maandag waren de dieren dan enorm stijf. Krachtvoer met snelle koolhydraten en zetmeel zijn meestal niet nodig voor paarden die weinig of alleen lichte arbeid verrichten. Zorg wel altijd voor voldoende en goed ruwvoer, vitaminen en mineralen. Een spierbevangen paard herken je aan onder meer strakke en harde spieren, stijfheid en vaak donkere urine. Laat in ernstige gevallen je dierenarts komen!

Stijfheid door stress

Ook stress en spanning kan stijfheid veroorzaken bij je paard. Dat komt onder meer omdat een paard zijn spieren aanspant en vluchtgedrag vertoont als hij gestrest is. Maar het komt ook doordat er bij stress meer magnesium wordt verbruikt door het lichaam. Er blijft dan natuurlijk minder over voor de spieren. Bij stressvolle periodes zoals een verhuizing, zware trainingen, een nieuwe kudde of beleren en zadelmak maken, kan het daarom verstandig zijn om je paard tijdelijk wat meer magnesium te geven. Houd de spierspanning in de gaten en pas je voer en training aan op wat je paard laat zien.

Stijfheid door compensatie

Uit meerdere wetenschappelijke onderzoeken in de afgelopen jaren is gebleken dat wij paardeneigenaren helaas niet altijd even goed zijn in het herkennen van lichte kreupelheden bij onze paarden. Ook dierenartsen zijn het niet altijd eens over kreupelheden. Daarom worden er steeds meer technologische manieren ontwikkeld om kreupelheden te meten, onder meer met bewegingssensoren en speciale software. Dit soort methodes worden voorlopig echter nog niet breed gebruikt in de praktijk. Bovendien is het maar de vraag hoe erg een kleine asymmetrie in de beweging van een paard eigenlijk is. Daar zijn de onderzoekers ook nog niet helemaal uit. Hoe dan ook, het is verstandig om je te bedenken dat de meeste bewegingsproblemen nog steeds uit de benen komen. Bijvoorbeeld door ontstekingen of andere problemen in de gewrichten zoals hoeven, kogels of knieën, maar ook door peesontstekingen. Een lichte kreupelheid in één of meerdere benen zal je paard vaak gaan compenseren, waardoor je er maar weinig van ziet. Denk maar eens aan hoe je zelf reageert als je een zere knie of enkel hebt. Dan ga je anders lopen. En dan kan het zijn dat je uiteindelijk last van je rugspieren krijgt. Je rugspieren zijn dan eigenlijk niet het probleem, maar een symptoom. Zo werkt het bij paarden ook. Veel kreupelheden zitten in benen maar worden niet herkend. Het paard gaat compenseren, waardoor het soms lijkt het alsof het probleem uit een andere gedeelte van het lijf komt. Omdat de spieren vaak de compensatie regelen, kan stijfheid een gevolg zijn.

Stijfheid blijft of komt terug?

Heb je al van alles geprobeerd om de stijfheid van je paard op te lossen, maar zonder blijvend resultaat? Dan kan er meer aan de hand zijn dan alleen een spierprobleem. Wanneer stijfheid steeds terugkomt, terwijl je voerbeleid, trainingsschema en supplementen op orde zijn, is het daarom goed om verder te kijken. Samen met je dierenarts. Compensatie van problemen in de benen is één optie. Röntgenfoto’s en echografie kunnen uitsluitsel geven over gewrichtsaandoeningen of peesontstekingen. Maar vreemde kreupelheden en harde en stijve spieren kunnen ook een teken van bijvoorbeeld de ziektes PSSM1 of PSSM2 zijn.

Bronnen:
Carvil, Phil MSc1; Cronin, John PhD2,3. Magnesium and Implications on Muscle Function. Strength and Conditioning Journal 32(1):p 48-54, February 2010.
https://journals.lww.com/nsca-scj/fulltext/2010/02000/magnesium_and_implications_on_muscle_function.7.aspx
Meydani, M., Fielding, R., Martin, K.R. (1998). Vitamin E and its effect on skeletal muscle. In: Reznick, A.Z., Packer, L., Sen, C.K., Holloszy, J.O., Jackson, M.J. (eds) Oxidative Stress in Skeletal Muscle. MCBU Molecular and Cell Biology Updates. Birkhäuser, Basel.
https://doi.org/10.1007/978-3-0348-8958-2_9