Equine Metabool Syndroom (EMS): symptomen, oorzaken en preventie

Je hoort de laatste tijd steeds vaker over het ‘Equine Metabool Syndroom’ oftewel EMS. Paarden met EMS hebben een verstoorde stofwisseling als gevolg van overgewicht. Hun hormonen zijn uit evenwicht, ze presteren minder en kunnen hoefbevangenheid krijgen. Wat zijn de symptomen en oorzaken van EMS en wat kun je er aan doen?

Wat is EMS?

In Nederland is zo’n 55% van de recreatiepaarden te dik. Zelfs zo dik dat deze paarden EMS ontwikkelen. EMS is een combinatie van overgewicht, insuline resistentie en hoefbevangenheid. Door overgewicht presteren deze paarden vaak minder goed, kunnen ze problemen krijgen met het afgeven van warmte en het regelen van hun lichaamstemperatuur en worden ze minder vruchtbaar. Ook kunnen goedaardige vettumoren in de buik ontstaan, die tot ernstige koliek kunnen leiden. Daarnaast kan een te dik paard insuline-resistent (IR) worden. Het paard is dan minder goed in staat om zijn bloedsuikerspiegel in balans te houden. Dat kan hoefbevangenheid tot gevolg hebben. Tenslotte kunnen dikke paarden een verstoorde vetstofwisseling krijgen. Bij EMS spelen dus meerdere problemen:

• Verstoorde suikerstofwisseling

• Verstoorde vetstofwisseling

• Verstoorde hormoonbalans

• Kans op vettumoren, verminderde prestaties en verminderde vruchtbaarheid

Symptomen EMS

Er is geen test die EMS kan uitsluiten. EMS is namelijk een combinatie van overgewicht, Insuline Resistentie en Hoefbevangenheid. Daarom zal de dierenarts de hoeveelheid insuline in het bloed meten en eventueel een röntgenfoto van de hoeven maken om hoefbevangenheid uit te sluiten. De volgende symptomen kunnen duiden op EMS bij paarden:

• Overgewicht

• Niet vruchtbaar

• Vetkussens bij de manen, staartbasis of in de uier

• Insuline Resistentie (IR)

• Hoefbevangenheid

• Oververhitting

• Kreupelheid voorbenen

• Divergerende groeiringen op de hoeven

Insuline-resistentie

Insuline-resistentie (IR) kan ontstaan door een ziekte (PPID / Cushing), maar wordt ook heel vaak veroorzaakt doordat een paard langdurig te veel of te energierijke voeding krijgt. Als een paard over een langere periode meer energie binnenkrijgt dan hij gebruikt voor het dagelijks leven en zijn werk, dan ontstaan allerlei problemen. Paarden eten van nature de hele dag door, maar dan wel kleine hoeveelheden planten die weinig energie bevatten. Wij geven ze vaak voedsel in grotere maaltijden, die veel energie kunnen bevatten. Zeker voor paarden van sobere rassen (zoals haflingers of tinkers) kan dat al snel te veel van het goede zijn. Ook zijn onze grazige weilanden veel rijker aan energie dan de steppes waar het wilde paard vandaan komt. Niet alleen het krachtvoer is een probleem dus!

De relatie tussen vet en hormonen

Er is een verband tussen vetopslag en hormonen. Dat heeft te maken met de leefomstandigheden van wilde paarden. In het wild komen paarden tonnetje rond de zomer uit. Ze hebben dan veel vet opgeslagen voor de winter, als er nauwelijks te eten is. Wanneer dit vet wordt opgeslagen, in de nazomer en de herfst, verandert er ook iets in de hormoonhuishouding. Vet en spiercellen worden minder gevoelig voor insuline. Dit is handig, de suikerspiegel in het bloed blijft dan stabieler als er weinig voedsel is. Deze verminderde gevoeligheid voor insuline (insuline-resistentie) verdwijnt in het voorjaar weer, als het extra vet gebruikt is en de paarden weer mager de winter uitkomen. Vooral sobere rassen zijn er heel goed in om zich aan te passen aan omstandigheden met weinig voedsel. Maar dat betekent wel dat er problemen ontstaan als ze het hele jaar in een voedselrijke omgeving leven.

Stapeling van gezondheidsproblemen

Een paard dat constant te dik is, krijgt te maken met een stapeling van aan elkaar gerelateerde problemen. Vetweefsel produceert namelijk ook hormonen. Als een dier veel vetweefsel heeft, komen er daarom ook relatief grote hoeveelheden hormonen vrij. Bij mensen weten we dat deze extra hormonen zorgen voor hoge bloeddruk, ontstekingen en aderverkalking. Grote opstapelingen van vet gaan bovendien vaak (intern) ontsteken. Dat leidt tot aantasting van de aderen en de productie van nog meer hormonen die bijvoorbeeld ook weer insuline-resistentie veroorzaken. Zo ontstaan steeds meer problemen. De insuline-resistentie kan leiden tot hoefbevangenheid, een zeer pijnlijke en soms zelfs levensbedreigende ziekte.

Heeft mijn paard overgewicht?

Overgewicht is de belangrijkste risicofactor voor EMS. Op internet kun je scorekaarten vinden (body condition score) waarmee je je paard kan langslopen, om te zien of er sprake is van overgewicht. Kijk bijvoorbeeld naar de manenkam (is deze groot en hard?), de vetopslag bij de schouder (is deze dik en kussenachtig?) en de vetopslag bij de staart (zie je hier kussentjes?). Een dikke en harde manenkam kan wijzen op insuline-resistentie. Vetkussentjes bij schouder en staart kunnen overgewicht aanduiden. Bij een paard dat een gezond gewicht heeft moet je de ribben gemakkelijk kunnen voelen, maar niet heel erg duidelijk kunnen zien. Als je paard overgewicht heeft, is het heel belangrijk dat hij afvalt.

Loopt mijn paard risico op EMS?

Om te bepalen of je paard in de gevarenzone zit voor EMS, is het vooral belangrijk om te weten of je paard niet te dik is. Omdat meer dan de helft van de Nederlandse recreatiepaarden te dik is, zijn we daar als paardeneigenaren vaak een beetje blind voor. Ook is het bij sommige rassen lastiger te zien, doordat ze bijvoorbeeld van nature al een barokke hals hebben of steviger zijn qua bouw. Het kan daarom een goed idee zijn om ook eens de mening van je dierenarts te vragen. Hij of zij kan ook bloedtesten doen om te bepalen of je paard insuline-resistent is of daar tegenaan zit. Je dierenarts kan je ook helpen om een plan te maken voor verantwoord gewichtsverlies.

Conclusie: EMS is een complex probleem

EMS is echt een syndroom. Dat betekent dat er meerdere gezondheidsproblemen tegelijkertijd spelen, die elkaar onderling beïnvloeden en versterken. Helaas bestaat er geen bloedtest of een andere test die EMS uitwijst. EMS wordt gediagnostiseerd puur op symptomen. Het is een serieuze ziekte, waar je echt iets aan moet doen. Het belangrijkste is voorkomen dat je paard te dik wordt en als hij dat al is, werken aan gezond gewichtsverlies. Er bestaat geen medicijn die het syndroom oplost. Heb je een paard met EMS, dan kun je er wel voor zorgen dat je het paard zoveel mogelijk ondersteunt. Dit doe je door het paard op gewicht te krijgen, suikers te beperken en de hormoonbalans weer op orde te krijgen met bijvoorbeeld cannabinoïden uit kruidnagel of met behulp van triphala.